Ay: Şubat 1999

Bir arkadaşım yaz sonunda bahçesine dikmek üzere farklı bir çam almış. Çam kışın kızarmış, morarmış, bir garip renk almış. O da bitki hastalanıp öldü diye sökmüş atmış. Masal sonu gibi! Ne acı. Halbuki o çam kışın kırmızı renk alan Japon sediriydi. Doğal yapısı öyledir. Yazın yeşil, kışın kırmızı, bronz renk alır.

Botanik dilinde adı Cryptomeria Japonica “Elegans“tır. Açelya, kamelya, manolya gibi asitli, rutubetli toprak ister. Hatta balçık tipi de olursa coşar. Hızlı büyür, çok uzun ömürlü değildir. En gelişmişi 10 – 12 metreye kadar uzayabilir. İstanbul’da iyi örneklerini eski devlet fidanlıklarında ve Belgrad Ormanı girişinde görebilirsiniz.

Zaten devlet ormanlarının tek tük yetiştirdiği bitkilerdendi, onlar da özelleşince artık pek bulunmuyor, satılmıyor. Önemli bir özelliği; Japon sedirinin bu cinsi 60 santimden büyük dikilmemeli. Ne kadar küçükse o kadar iyi gelişiyor. Üretimi sonbaharda çeliklemeyle ve kolay… Görünümü yumuşak, kırılgan gibi.

Aslında bu bitkiyi ilk dikimde en doğru yere dikin. Güneşli, kuzey rüzgarlarına, lodosa kapalı kuytu bir yer olsun. Yoksa zamanla yamuluyor. Toprağa düşmüş gibi yeni dalları dik dik pek çok komik Japon sediri gördüm. Biraz nazik ama o kadar da ilginç bir bitki. Odunu yoğun yapraklarından görünmese de kocayemiş gibi kırmızı – kahverengi ve soyulma karakterli.

Aşırı kar yağışını, uzun süreli donu ve yazın kuraklığı pek sevmiyor. Tam Karadeniz bölgesi bitkisi…
Beyaz odunlu yaprağını döken huşlar, kışın altın rengi alan ardıçlar, kırmızı odunlu kızılcıklarla beraber dikilebilir. Saksıda yetişmiş tüm fideleri yılın her zamanı dikebilirsiniz. Devlet fidanlıklarında topraktan sökülmüş kapsız, çıplak köklüleri ilkbahara kadar havanın yağışsız her günü dikebilirsiniz. Toprağınız kuruysa dikimde fidenin dikileceği çukura bol yaprak çürüğü, gazete kağıdı, kestane toprağı ya da torf koyun, bol olsun! Üzerini iyice sıkıştırın, bırakın gitsin. Yazın sulamayı da ihmal etmeyin. Rengi dönünce de hastalandı diye sökmeyin…

Piyasada 5 – 15 milyon lira arasında değişen fiyatlarla bulabilirsiniz. Bakımlı apartman bahçelerine tavsiye ederim. Çünkü bunlar, rüzgarda korunaklı olabiliyor. Monoton kış günlerine de ayrı bir hava katıyor.

Murat Pilevneli.

Anavatanı Balkanlar ve Anadolu olan tüm bitkileri özellikle toplamaya çalışıyorum. Kışın bahçenin en renksiz olduğu saatlerde, daimi yeşil yapraklarının yanında çok tipik 5 ya da 7 santimetrelik çiçekleriyle beni etkileyen soğanlı bir bitki var. İsmi Helleborus. Rumca “besini zedeleyen” gibi bir anlamı var.

Zehirli bir bitki. İlaç sanayiinde kullanılmakta. Yurdumuzda Dana Bağırtan, Karaca Otu, Harbak gibi isimlerle karşımıza çıkıyor (Karadeniz, Uludağ, Toroslar). İri, parçalı bir soğandan çıkan, 50 – 70 santimetreye kadar gelişen saplar, parçalı, daimi yeşil yapraklar, her sapın ucunda türüne ve rengine göre açan çiçekler… Açık sarı, beyaz, yeşil, kırmızı ve mor renkleri var. Ben en çok açık yeşil, uçları kırmızı biyelisini seviyorum. Çiçekler aralık ayında açmaya başlıyor, türüne göre temmuz ayına kadar devam ediyor.

Yurtdışında, özellikle İngiltere ve Amerika’da çok moda. Aslında tarihte Akanthus bitkisi kadar ya da manolyalar gibi çok önceden beri yetiştirilen bir bahçe bitkisi. Her türlü yaprağını döken ağaçların dibinde, kuzeye bakan gölgeli, kuytu alanlarda ortaya çıkar. Kireçli, killi hatta balçık topraklarda da iyi gelişir.

Zamanla soğanlar ve çiçeklerinden oluşan tohumlarla fazla yer kaplamaya başlayabileceğinden her 3 – 4 yılda bir ilkbaharda çiçeklerden sonra kökten ayırıp çoğaltın.

Tabiatta ellenmemiş dere kenarı, göl kenarlarında görülür. İthal fideleri 2 – 5 milyon lira arasında satılmakta.

Kışın açan Hamamelis, Chimonanthus gibi çalılarla beraber güzel gözükür. İlkbaharda açacak lalelerle, nergislerle ya da çiğdemlerle ve özellikle de kardelenlerle beraber dikin (Lale suyu sevmez, dikkat).

Yazın çiçek açarken alt yaprakları yok olan Amaryllis belladonna’ya daimi yeşil fon oluşturabilir.

Kışın fazla kar, yağmur bitkiyi etkilerse yapraklarında kararmalar oluşur. İlkbaharda üst gövdeyi, toprak seviyesine kadar kesin. Daha canlı yapraklar fışkıracaktır. Bu dönemde açan irisler (süsen), mimozaların gösterisiyle çok güzel bir uyum içinde olacaktır. Çiçekleri evinizde vazoda uzun süre saklamak için Helleborus‘un bir yöntemi var. Kestiğiniz sapı çiçek dibine kadar yer yer çizin, kesin. Kaynar suya batırın. Daha sonra soğuk suya çiçek de içine girecek şekilde daldırıp birkaç dakika bırakın. Bu yöntem bu bitkide çok işe yarıyor. Tavsiye ederim. Türkiye’de gereken ilgiyi görmüyor, Helleborus‘la ilgilenin!

Murat Pilevneli