Bu ay sizlere Trakyalı iki bitkiden, Kardelen ve Çiğdem’den bahsedeceğim…
Kardelen
Buyrun bakalım, bu ayın güzellerinden birincisi Kardelen Hanım (Galanthus), hem de öz be öz bizden birisi, buralı. Trakyalı.
Kardelen çok garip bir zamanda, kardan sonra, buzlu havalarda incecik gövdesini dans eder gibi uzatıp, ters çiçeklerini açıyor. Bu havalarda rüzgârdan, yağıştan koca ağaçlar devrilirken ona bir şey olmuyor, ilginç. Dikili olduğu mekânda ışık istiyor, ıslak – rutubetli toprağa bayılıyor; ama en çok da rahatsız edilmemeyi seviyor. Hani çok nadiren çocukların önüne yazarlar ya “öpme beni” diye, Kardelenler’e de “elleme beni” yazılmalı. Çünkü çiçekleri biterken tohumlar oluşuyor, bu tohumlar havada uçup bir yerlerde yeni kardelenler yetiştiriyor, dipteki soğanlar da orada içten çoğalıyor gruplaşıp genişliyorlar. Yani, üstte ve altta iş çok.
Şu sıralar yetişkin saksılı Kardelen bulursanız kaçırmayın.
Soğanları sonbaharda marketlerde var ama görerek almanın tadı başka. Eski bahçeli evlerde de tek tük olabilir, sorun, ya da küçük bitkilerle uğraşan semt fidanlıklarında ararsanız mutlaka bulursunuz. Sizde varsa ve çok gelişmişse söküp dilediğiniz kadar ayırın, tekrar dilediğiniz yere dikin.
Unutmadan uyarayım, toprakta yaşayan saygıdeğer Danaburnu da Kardelen soğanlarını çok severmiş, yemesini tabii!!! Aman sakın atlamayın, gözünüz yerde olsun, bahçenizde yetişmişse kardelen mardelen ne varsa yer bitirirler…Derhal onlardan kurtulun. (Zirai ilaçlamayla!..) Kurtulamayacak gibiyseniz soğanlı bitkileri plastik saksılarla toprağa dikin. Dibe normalinden büyük, su süzülecek delikler açın. İçten hasır tellerle destekleyin, soğanlarınıza böylelikle bir şey olmayacak. Sadece seneler sonra saksılar küçük gelebilir o kadar.
Sonbaharda Kardelen’i daha iyi açtırmak için soğan dikili bölgelere sıvı gübre verebilirsiniz.
İlkbaharda toprağı çapalarken o bölgelere dikkat, sakin oraları çapalamayın. Boyları 15 – 25 cm. arasında değişen Kardelenler, “lektin” adında bir protein üretiyormuş ve bu da yaprak bitiyle mücadelede kullanılıyormuş. Son duyduğuma göre de kanser ve kalp hastalıklarının tedavisinde Kardelen üzerinde birçok araştırma yapılıyormuş.
Çiğdem:
Bizden birisi daha; bu hanım da buralı. Mahmur çiçeği, İtboğan, Marco, Zehirli Çiğdem ya da esas ismiyle Çiğdem. Dünyada bilinen ismi de Crocus.
Çiğdem türleri sonbahardan ilkbahara kadar Kardelenler gibi bol ışıklı killi topraklarda çiçek açabiliyorlar. Soğanlar ellenmediği takdirde her sene çoğalıp ürüyorlar. Siklamen, hercai Menekşe, Çuha Çiçeği, Kardelen ya da Osmanlı çimiyle beraber mükemmel gelişiyor.
Resimdeki tipik Trakya Çiğdemi’dir (C.chrysanthus). Sarı renkli Kadıköy Çiğdemi, altın renkli Ankara Çiğdemi (C.ancyrensis), beyaz ve pembe renkli gibi yaklaşık 40 türünü bulabilirsiniz. Önemli olan, renk geçişlerini ve çiçek zamanlarını doğru ayarlamanızda.
Ortalama 12 -15 cm. olan bu bitki, doğru dikimle kışın bu renksiz günlerinde sürprizli olabilir. Gösteriyi, renkleri, zamanları doğru ayarlamak bir iki senenizi alacak, sabırlı olun…
Sonbaharda çiçek açtığında, üzerine basılamayacak ağaç dibi, bordür kenarı gibi bölgelere Çiğdem soğanlarını yerleştirin. Diktikten sonra sıvı gübre verin, üst yüzeyi de yaprak çürükleriyle koruyun. Gerisi kendiliğinden gelecek, her sene açacaklar.
Çiğdem insanlar tarafından çok uzun zamandır yetiştiriliyormuş. İlk ve orta çağlarda zehir şeklinde, 17. yüzyıldan beri de ilaç yapımında tüketiliyormuş.
Günümüzde Behçet ve Gut hastalıklarında, eklem ağrılarının tedavisinde ve kanser araştırmalarında kullanılıyor.
Ekonomik değeri kıymetli Safran, Çiğdem’in ilkbaharda mor çiçek açan iri soğanlı türünden elde edilebiliyor.
Safranbolu ismini bu bitkiden almış. Eğer doğru türden değillerse sakın sizinkilerden safran üretmeye kalkışmayın. Bu madde sadece bir türde var.
Gıda sanayi dışında boya sanayinde doğal boyamacılıkta sarı renk için tüketiliyor.
Murat Pilevneli.