Geel, geel, yaban üzümüne gel…Kanın temizlensin, yüzün gençleşsin…
Anti-aging yani yaşlanmanın yavaşlatılması, hafıza ve beyin hastalığı Alzheimer, kanser, böbrek sorunları, antioksidanlar, yakın ve uzak görme bozuklukları… Bu ayki konum, bunların hepsine deva olabilen bir bitkiyi içeriyor. İsmi Vaccinium.
Bizde Uludağ’da, Karadeniz dağlarında, İç Anadolu’da bir sürü yerde yabani olarak yetişiyor. Likapa, Ayı üzümü, Çoban üzümü, Çay üzümü gibi isimleri var. Türkiye’de nedense önemsenmiyor, tanınmıyor, tüketilmiyor. Yurt dışında ismi Blueberry. Uygar her ülkede, büyük marketlerde günlük sıkılmış meyve suyu yada yıkanmaya hazır paketli bulmanız çok kolay. Kozmetik sanayiinde sabun ve vücut losyonu yapımında tüketiliyor.
Bu bitki Karadeniz’de çaydan, fındıktan daha çok para kazandırabilir. Ama ciddi yatırım, çok ilgilenilmek istiyor. İLGİLENENLERE DUYURULUR!.
Şu sıralar en önemli antioksidan araştırmalarında (yaş ve yaşam tarzınızla vücudumuzda biriken zararlı maddelerin atımını kolaylaştıran,kanseri önleyen) kullanılan bu bitki listelerde bir numara.
Meyveler yüksek miktarda A, C, E vitaminleri, demir, betakaroten ve lif içeriyor. Herkesin bildiği mucizevi Brocoli, çilek, domates, Likapa ‘dan sonra geliyor.
Likapanın tadı da mükemmel. Mavi-mor renkli suyunu sıkıp içebilir (günde 1 en çok 2 bardak, fazlası karaciğeri yoruyor, sinirlilik yaratıyor! Bence portakal suyu ile beraber tüketin saf suyu çok kuvvetli) veya reçel yapabilirsiniz. Taze meyveleri kekler, pastalar, meyve salataları, dondurma hatta pizzada (internette tarifleri var) bile kullanabilirsiniz. Kışın meyveleri taze bulmanız imkansız olduğu için şimdiden dondurmanızı öneriyorum.
Bitki doğada, kışın soğuk, bol yağış alan ormanlarda gölgeli ağaç diplerinde orman gülleriyle (Rhododendron) birlikte yabani şekilde gelişiyor. İki tip gelişeni var, birincisi kısa çalı şeklinde diğeri de yükselen cins…Toprakta asit oranını 4.0 – 5.5 pH. istiyor. Ehlileştirip uygun bahçeniz varsa benzer ortamları yaratın yeterli. Likapa, yavaş gelişen bir çalıdır. Ürün verebilmek için biraz büyümek ister, en çok verimi de en az 2-3 sene gelişmiş dallarda üretebiliyor.
Aman ilkbaharda ÇOK BUDAMAYIN!, Sadece zayıflamış dallar, kurumuşlar varsa temizleyin. Çok gelişmiş likapalar ancak budanabiliyor. Bu işlem için ilkbaharda yeni sürgün veren nokta’nın üzeri ortancalar’da yapıldığı gibi kesilebiliyor.
Toprağınız kireçliyse işiniz çok zor, hep ilave asitli toprak vermeniz gerekiyor. Asitli toprak diyorum, dikimde bitki dibine toprakla karışık, çam iğneleri, meşe yaprakları, baklagillerden Fiğ artıkları, siyahbeyaz gazete kağıdı parçalayın (tabi bunlardan bir ikisi!) ilave edin dikin. Yapraklarda diğer aylarda sararma olursa dikkat, derhal asitlendirici sıvı gübre lazım, bunuda hiper marketlerde bulursunuz. Çok uğraştınız hala sarı sarı ise, bence toprağa dikmek yerine saksıda Likapa yetiştirin, doğru toprak ilavesiyle senelerce sorunsuz meyve verebilir. Kuşlar bu meyveye bayılır, ürün zamanı malınızı kaybetmemek için çalıların üzerine ağ germeniz gerekebilir, dikkat edin.
Yeri gelmişken, Amerikada çok tüketilen Cranberry bu bitkinin amca oğlu olur. Türkiyede yetişmiyor, tanınmıyor. Sağlıkla ilgili okuduğum bir makalede Cranberry’nin türkçesi Yaban mersini yada Kızılcık diye yazılmıştı. Hiç alakaları yok, çünkü Türkiyede bu bitkinin ismi yok! Meyveleri biraz benziyor o kadar!…
Cranberry isminde bilinen bitkinin doğada yetişen üç tipi var. Amerikan türleri – Vaccinium macrocarpon, meyvesi daha küçük Avrupa türleri – V.oxycoccux, üçüncü tür olarakta Amerikada Cowberry diye bilinen
V. vitis-idaea (tadı çok acı, çiğ yenmesi imkansız gibi sadece pişirilip tüketilmekte).
Bitki likapa gibi yaprağını sonbaharda dökmüyor, daimi yeşil bir çalı halinde gelişir. Toprakta 4.5 pH oranına bayılıyor. Doğada bir zaman bataklık gibi su basmış alanlarda kalmaktan hoşlanıyor. Kışın – 45°C soğuğa kadar dayanıklı. Gelişme zamanı tam güneşten biraz gölgeli alanlar istiyor. Genelde budanmıyor. Likapada söz ettiğim kuş saldırısı bu bitki içinde geçerli, ağ ile kurtulabilirsiniz.
Eminim Karadeniz bölgesinde uygun yerler bulunsa Cranberry’de yetişir. (İsmi ne olacak peki?) Amerika kıtasında çok önceleri Kızılderililer bu bitkiye tıbbi etkilerinden dolayı çok önem verip yetiştirmişler. Meyvenin kırmızı suyundan kumaşlarını bile boyamışlardır.
Cranberry’nin suyu çok kıymetli. C, D vitaminleri,potasyum ve demir ihtiva ediyor. Likapa gibi tatlı olmadığı için şekerle karıştırılarak tüketilebiliyor. Kanserede iyi geldiği söyleniyor. Böbrek hastalıklarına, mesane iltahaplanmalarına, taş düşürmeye, boğazda habisleşmiş iltahaplanmalara iyi geliyor. (Ben Boğazımdakilerden bu sularla kurtuldum, Doktorum hala bana inanmıyor.)
Belki duymuşunuzdur yada tatmışınızdır, yılbaşında ve Amerikalıların Şükran gününde pişen hindiye Cranberry sosu dökülür (1620 senesinden beri bu geleneksürmekte). İstanbuldaki bazı marketlerde Ocean Sprey markasıyla satılmakta.
Murat Pilevneli.
Not: Bu yazıyı yazalı 3 sene geçmiş. Hala ikisi de taze satılmıyor. Sadece Malatya pazarı Cranberry’nin kurutulmuşunu Amerikan üzümü diye satıyor. Biraz şekerli, ama doğal (zaten şekerlendirilmeden yemeniz zor, taze tadı çok ekşi). Meyve sularından çeşitler çoğaldı. Hatta benim en sevdiğim tip smoothie’ler bile gelmiş. Paya firmasından sipariş edebilirsiniz.
Türkiyede Blueberry (Maviyemiş-Likapa) fideleri’de çoğaldı. Karadeniz Bölgesinden, Sn. Yusuf Ustuoğlu ve Sn. Hüseyin Çelik bu konuda en önemli kaynaklar, onların sayfalarına mutlaka bakın derim. İstanbul’da Demir Arboretum likapa fidesi satıyor, onlarla da iletişime geçebilirsiniz. Üretim için düşünüyorsanız bitki çeliklemeyle çoğalıyor. Anaçları yurt dışından getirmeye uğraşmayın. Bu linklere mutlaka bakın.
2006 yılı araştırmalarında yeni Anti-aging ürünü Nar! Blueberry biraz aşağımı iniyor ne? Nar suyu çok faydalı, ama bir bardaktan çoğu değil. Kaslarınızı eritebilirmiş dikkat!