BAHÇEVAN

Etrafımızda sürekli eski binalar yıkılıyor, geriye bahçesi yok edilmiş, her yeri betonlanmış “temiz” binalar ve dalları kesilmiş, hatta ölmüş sedir çamları kalıyor. O zavallı sedirler ne kadar kıymetli biliyor musunuz? En büyük düşmanı olan insanlar tarafından rahat bırakılsa 300 – 400 sene yaşayabilirler.

Doğada 3 çeşit sedir çamı bulunur. Cedrus Libani (Lübnan sediri), C. Atlantica (Atlas sediri) ve C. Deodarus (Himalaya sediri). Lübnan sediri geliştiğinde tepesi düzleşen, 30 metre kadar büyüyebilen bir çamdır. Dalları toprağa paralel gelişir. Anavatanı Lübnan’da bile Toroslar’dakinden fazla sedir bulunmaz. İstanbul’da sahil bölümlerinde ılıman ve kuytu alanlarda Lübnan sediri gelişebilir. Kara, dona diğer türlerine göre fazla dayanamaz. Fakat Asya’da bulunan bir tür C. Stenocoma geliştirilip soğuğa dayanıklı hale getirilmiştir. Odunu pembemsi ve güzel kokuludur. Zamanında kutsal merkezlerde iç mekan işçiliğinde kullanılmıştır.

Atlas sediri şeklini en beğendiğimdir. Yumuşak dalları, kısa iğneleriyle çabuk gelişirler. 50 metre kadar büyüyebilen bu çam bana hep Japon Kabuki tiyatrosu figürlerini anımsatır.
C. Atlantica “Glauca” mavi olanıdır. Anavatanı Fas, Cezayir olan bu çam çok değişik topraklarda yetişebilir. Hafif asitli topraklardan özellikle kireçli topraklarda, kayalıklarda, yamaçlarda gelişebilir. Atlas sediri için kışın belli miktar kar yağışlı, yazın sıcak ve kuru geçmesi şarttır. Odunu sarımsı kahverengidir. Mobilya ve inşaat yapımında kullanılır. Kozalakları 40 yaşından sonra oluşmaya başlar.

Deodora ya da Himalaya sediri daha uzun iğneleriyle ve en yumuşak dallarıyla tanınabilir. Diğerlerine göre yavaş gelişir. Küçük bahçelerde yetişmesi daha iyidir. Soğuğu pek sevmez. Ilıman kuşak bitkisidir.

Tüm sedirler, üzerinde oluşan kozalaklardan çıkan kanatlı tohumlardan yetişebilir. Yalnızca mavi ve açık sarı türleri dalından özel yöntemle yetiştirilir. Üçü de deniz kenarında tuzdan etkilenmez. Ufak fideler yetiştirilirken yapmanız gereken, yetişen esas gövdenin tek bir dalda olmasını sağlamanızdır. Yanında dik çıkmış esas dal gibi olanları kesin, tek gövde gelişimi hızlandırır.

Sedirler yılda 30 – 90 santim büyür. Bahçenize sedir dikecekseniz bol güneşli ve açıklık alanları seçin. Etrafındaki fazla miktarda bitki türü, rutubet, gölge kozalak ve tohum gelişimini etkileyebilir.

Sedirleri gruplar halinde ve çok yakın olmayacak şekilde dikin. Asla hayvansal gübre vermeyin. Senede iki kez çam gübresi verin. Bauhaus’da bulabilirsiniz. İlkbaharda gelişim için ve sonbaharda dinlenmesi için… Asla altında çim yetiştirmeye zorlamayın. Yonca dikin yeter. Fazla su ağaçlara zararlı olabilir. Dibini çapalamayın. Piyasada 2.5 milyondan, 5 metrelik 110 milyona kadar değişik sedirler bulabilirsiniz.

Murat Pilevneli.

İstanbul Belediyesi’nin ağaçlandırma kampanyası hakkında aklıma geldikçe yazılar yazıyorum. Hoşuma gidiyor. Fakat Kadıköy yakasında, Florya sahil yolunda bir sürü boylu ağaç dikildi. Ağaçların araları çok yakın. Sanki orman yapmaya çalışır gibi. Ve çoğu da çınar. Belediye görevlileri, siz hiç lodos diye bir şey duydunuz mu? Lodos olduğunda o sizin diktiğiniz şık ve gösterişli ağaçlar ne olacak biliyor musunuz? Umarım ben haksız çıkarım. Aşırı rüzgara dayanacak, denizin getirdiği tuzla ölmeyecek ağaçlar seçseniz daha iyi olur. Ama 400 bin fidan için elinize sağlık.

İçinde bulunduğunuz dönemde çıplak kökte satılan ya da topraktan sökülen, dikilmeye hazır ağaçların acilen dikilmesi gerekir. Saksı içinde satılan fidanlar ya da gelişmemiş ağaçlar yılın her vakti don, aşırı yağmur ve kuraklık dönemleri hariç her zaman dikilebilir. Fidanlıklarda satılan çıplak köklü bitkilerin kökleri rutubetli olmalıdır. Kökler gözle görülmeli, serbest ve gelişmiş, yardımcı kılcal kökleriyle birlikte hafif serbest hazırlanmış olmalıdır. Çok fazla budanmış ya da karmakarışık durumdaki açık köklüleri almayın. Tutmaz. Saksıda satılan ağaçlarda da saksıyı biraz sıyırın, mümkünse çıkartın. Toprak ve kökler rahatça görülüyorsa durumu iyidir. Fakat kabın şeklini almış ve sadece kök halindeyse işiniz zor. Böyle bir durumda ya almayın ya da dikim yaparken kökleri açın, kesin, bolca rutubetlendirin.
Bahçenizde sizin istediğiniz yere değil de bitkinin istediği yere ağaçları dikin. Mesela gölgeye nasıl lale, kaktüs dikemezseniz onların istediği şartları yerine getirin. Örneğin manolya, karayemiş, kamelya, porsuk, ligustrum, kayın, gürgen ağaçları yarı gölgeli alanlara, mimoza, akasya, defne, ardıç, sedir çamı, ateşdikeni tam güneşli alanlara dikilmelidir. Heykel yerleştirmiyorsunuz. Toprak, güneş, sulama, iklim şartları hazırlanmadan bitkileri istediğiniz yere dikemezsiniz. Gelişemez hatta ölürler.

Ağaç ya da fidan dikerken dikim çukuru çok önemlidir. Açılan alan elli ya da yüz santim derinliğinde olmalıdır. Ağacın büyüklüğüne göre de büyüyebilir. Fidanın üst gövde izdüşümü genişliğinde ve kökten biraz daha derin açılması gereken çukura gübre, yaprak çürükleri, kum, iyi toprak hazırlanarak dikilirken keklenmelidir. Hepsinden önemlisi bitki çok iyi desteklenmelidir. Çıplak köklerde önceden bir kazık çakıp fidanı buna bağlayın. Rüzgarın yönü, toprağın yapısı, her şey çok önemlidir. Dikimden sonra toprağı iyice sıkıştırın. Destekleyin, sulayın, gerisine ilkbaharda devam edin. Bütün yaz boyunca bitkinin istediği kadar sulayın.

Bu hafta da yabancı kitaplardan örnek vermek istiyorum. Türkçe yayınlar arasında bu kadar kapsamlı kitap olduğunu bilmiyorum. Varsa bana bildirebilirsiniz.

1. Trees (Ağaçlar), Simon and Schuster’s: Tüm ağaçlarla ilgili ortam, toprak, üretim gibi bilgiler var.

2. Eye Witness Hand Book Trees, Dorling Kindersley. Dünyanın en iyi görsel kitabı. Tüm yaprak, gövde fotoğrafı var. Bu tipe benzer bitkiler adı altında Türkçeleri var ama yetersiz.
Bu kitaplar bütün büyük kitapçılarda mavcut. Özellikle ikinci kitabı şiddetle tavsiye ediyorum.

Murat Pilevneli.