Sarmaşıkların en ama en asiliyle tanıştırayım sizi… Namı değer Clematis Hanımefendi. Bitki Türkiye’de pek tanınmıyor, arada sırada bahçelerde gözüme çarpıyor. Çiçeklerinin açtığı bu dönemde hakkının yendiğini düşündüğüm için yazımı özellikle bu ay Clematis‘e ayırdım.
Dünyada üretilmiş yüzlerce değişik çeşidi var. Kimi dokuz, kimi iki metre gelişebiliyor; 80- 100 sene arası yaşayabiliyorlar. Ortam sıcaklığına göre daimi yeşil kalan ya da sonbaharda yaprağını döken türleri var.
Çiçekler cinslerine göre yazın ayrı zamanlarda açıyor. Çoğu az kokulu; bir tek Clematis Armandii iyi kokuyor. Katmerliler daha çok yaz başında açıyor. Yalın katlar türüne göre gösterilerini farklı zamanda tamamlıyorlar. Yalın kat çiçekler katmerlilere göre soğuğa daha dayanıklı. Kışın -20 dereceye kadar bitkiye bir şey olmuyor; ilkbaharda sürüp tekrar gelişiyor. Türkiye’de yetişen yabani beş türü varmış. Ama onlar, burada anlatacaklarıma pek benzemiyorlar. Çiçekler daha cılız hatta bazen belirsiz görünümde. Erzincan ve Tekirdağ yakınlarında Yaban sarmaşığı, Ak asma, Peçek, Yakmuk ya da Köpek Tutağı gibi isimlerle ormanlarda karşınıza çıkabilirler.
Dünyadaki türlerin çiçeklerinin büyüklükleri 2,5-25 cm. arasında değişiyor. Neredeyse her rengi var. İyi çiçek açmaları, kışın şiddetine göre değişebiliyor. Havalar ne kadar soğuk olursa o kadar iyi açıyorlar.
Clematislerin en karakteristik isteği köklerde gölge, dallarda güneştir. Aşırı güneş çiçekleri bozabiliyor. Gün içinde dört saat süren güneş ideal. Açık renkler tercihen gölgeyi, koyu renkler biraz daha güneşi seviyor. Bu bitkinin kötü bir özelliği de var. Diğer sarmaşıklar gibi vantuzlu değiller, bu sebeple tırmanmak için mutlaka bir desteğe ihtiyaçları var. İster bir sarmaşık gül, ister kamış-bambu çubuklar, adi kümes teli, ya da herhangi yavaş gelişen bir ağaç destek malzemesi olabiliyor. Bitki gövdeden çıkan havadan destek bağlamalarıyla kendini sağlama alıyor.
Clematisler toprağın rahat işlem görebileceği her vakit dikilebilir. Ilık mevsimli bölgelerde en doğru dikim zamanı sonbahardır. Ne yani şimdi dikim yapamayacak mıyız sorusuna da cevap veriyorum: Evet, dikebilirsiniz ama aldığınız bitkinin dikimden sonra tepesindeki birkaç sürgünü elle kopartmak şartıyla! Korkmayın, bunun zarardan çok faydası var. Bitkinin kök gelişimini arttırıyor. Sonbaharda bile dikseniz ilkbaharda bir sene için elle koparma işlemi yapın. Biliyorum çiçekler biraz sonra açacak ama kök iyi gelişecek, gerekiyor…
Tüm kitaplarda Clematisler’in ayrı zamanlarda budanması gerektiği yazıyor. Ama ben pek budanmaları taraftarı değilim. Benim bahçemde her sene bir şey olmadan daha da çok açabiliyorlar, siz yazılanlara pek inanmayın…
İlk dikimde 45/45 cm. çukur kök için yeterli. Derinlik de 45 cm. olsun. Dikimden sonra kökleri gölgelemek için taş, mevsimlik çiçek ya da ufak çalılar da yerleştirin. Sulamaya dikkat edin, birinci sene rutubetsiz kalmasın. Saksıda yetişecekse 45/45 cm. saksı en ideali. Ama şıklık olsun diye metal saksılara sakın dikmeyin, kökleri ısıtıp rutubet kaçağına sebep oluyorlar. En ideali toprak ya da plastik saksılar…
Destek için yardımcı malzemeleri de unutmayın. Duvara asılacak bir tel bile iş görebiliyor. Ağaçlara da Clematis dikiliyor demiştim. İlk dikimde kökten biraz daha açığa dikin ki rutubet alabilsin. Genel kuralı da unutmayın! (Tepe güneş dip gölge) Kırılgan yapısı ve zarif dalları hiç ağırlık yapamaz. Genel sarmaşıklar gibi yetiştiğinde bitkileri boğmaz, çekinmeden kullanın. Bu bitkiyi çok sevdiyseniz ve bahçenizde çeşitli dönemlerde açacak clematisler istiyorsanız büyük fidanlıklara arada sırada uğrayın. Bulduğunuzu alın ve biraz sabırla istediğiniz yere dikin. Biri biterken diğeri açsın…
Dünyada clematisler ile ilgili gruplar var. Değişik türleri bu sayfalarda görebilirsiniz. İlginizi çekerse bir bakın (yabancı dilde).
http://myweb.tiscali.co.uk/rickstevens/clematisphotos/Titlepage.html
http://clematisinternational.com/
http://clematis.org/home/index
http://www.britishclematis.org.uk/
http://personal.inet.fi/koti/lofgren/Clemclub/Kerho.htm
http://klematis.org/My_Homepage_Files/Page15.html
http://www.uwm.edu/~lange/clematis/clematis-index.html
http://www.clematis-westphal.de/
http://www.clematisnursery.com.au/
Murat Pilevneli.